วัดพระธาตุดงส้มสุก เป็นวัดร้าง ตั้งอยู่ในเขตตำบลมะลิกา อำเภอแม่อาย จังหวัดเชียงใหม่ บนฝั่งตะวันตกเฉียงใต้ของแม่น้ำฝาง (แม่น้ำฝางได้เปลี่ยนทิศทางเดินไปทางด้านตะวันออก ปัจจุบันอยู่ห่างจากแม่น้ำฝางประมาณ 400 เมตร เนื้อที่ดินตามโฉนดเลขที่ 10819 เล่มที่ 109 หน้า 19 เลขที่ดิน 220 ตั้งอยู่ในตำบลแม่อาย (ปัจจุบันเปลี่ยนเป็นตำบลมะลิกา) มีเนื้อที่ 9 ไร่ 1 งาน 20 ตารางวา ตามตำนานบอกว่าวัดนี้สร้างหลังจากพระเจ้าพรหมมหาราช สร้างเวียงไชยปราการได้ 4 ปี บางตำนานบอกว่า สร้างในพุทธศตวรรษที่ 14 บ้าง พุทธศตวรรษที่ 15 บ้างและ 16 บ้าง ซึ่งไม่ตรงกัน ตำนานที่ควรเชื่อได้ว่าพระเจ้าพรหมมหราชได้ทรงสถาปนาเวียงไชยปราการในพุทธศตวรรษที่ 9 (พ.ศ. 919) ต่อมาพระองค์ได้ทรงสร้างวัดประจำเมือง คือ วัดเวียงไชย ในปีพ.ศ. 923 จากนั้นก็มาสร้างวัดพระธาตุดงส้มสุก และวัดพระธาตุสบฝางตามลำดับ เมื่อพระองค์ได้สร้างวัดประจำเมืองเรียบร้อยแล้ว (วัดเวียงไชย) พระองค์จึงประทับเรือขึ้นไปตามลำน้ำฝาง จึงได้พบพื้นที่เหมาะสมอยู่บนฝั่งแม่น้ำฝาง พื้นที่ตรงนั้นเป็นป่าไม้ยืนต้นขนาดเล็ก ซึ่งส่วนใหญ่จะเป็นต้นส้มสุก พระองค์จึงได้สร้างวัดขึ้นตรงนี้และตั้งชื่อว่า "วัดพระธาตุดงส้มสุก" จากนั้นจึงลงเรือไปถึงปากน้ำกก และขึ้นไปก่อเจดีย์บนยอดเขาตรงน้้น ภายหลังเรียกว่า วัดพระธาตุสบฝางจนถึงทุกวันนี้ วัดพระธาตุดงส้มสุก ถือว่าเป็นหนึ่งในพระอารามหลวงของไชยปราการยุคน้้น สันนิษฐานว่า น่าจะเจริญรุ่งเรืองดี พระเจ้าพรหมกุมารผู้สถาปนาวัดนี้ ได้เสวยราชสมบัติอยู่เวียงไชยปราการนี้จนถึงปี พ.ศ. 980 จึงเสด็จสวรรคต สิริพระชนมายุได้ 77 พรรษา วัดพระธาตุดงส้มสุก น่าจะตกเป็นวัดร้าง ช่วงอยู่ภายใต้การปกครองของพม่า ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2175 ที่พระเจ้าสุทโธธรรมราชา กษัตริย์พม่า ยกทัพขึ้นมาตีเมืองไชยปราการ กลุ่มอนุรักษ์โบราณสถาน สำนักศิลปากรที่ 8 เชียงใหม่และคณะ ได้พบว่าวัดพระธาตุดงส้มสุกเป็นเนินโบราณสถานขนาดใหญ่ มีความสูงจากพื้นที่โดยรอบประมาณ 1.60-2.00 เมตร พื้นที่บนเนินโบราณสถานมีขนาดประมาณ 40-70 เมตร เจดีย์อยู่ด้านใต้ห่างจากวิหารประมาณ 12 เมตร ลักษณะเป็นเจดีย์ทรงแปดเหลี่ยม ก่ออิฐถือปูน ขนาดเส้นผ่าศูนย์กลางฐานประมาณ10 เมตร ส่วนวิหารเป็นวิหารขนาดใหญ่ ยาวประมาณ 31 เมตร ได้พบวัตถุโบราณหลายชิ้น เช่น เศษชามเคลือบสีเขียว จากเตาพานเชียงราย7 ชิ้น เศษภาชนะดินเผาจากเตาเวียงกาหลงเชียงราย 3 ชิ้น ฯลฯ พระธาตุส้มสุก วัดสีลาอาสน์ สร้างเมื่อปี พ.ศ. 2538 สมัยพระอธิการกิตติ อิคุโณ เป็นเจ้าอาวาส โดยมีแม่นายสมศรี วังทองคำ เป็นประธานการก่อสร้าง และพระครูวิมลกิตติสาร เจ้าคณะอำเภอแม่อาย วัดท่าตอน เป็นผู้ให้ความเห็นชอบ พระเจดีย์องค์นี้บรรจุหัวใจพระธาตุส้มสุก และพระสิงห์ 1 โดยมีหลวงปู่ทอง สิริมังคโล สมัยเมื่อครั้งดำรงสมณศักดิ์เป็นพระราชพรหมาจารย์ ได้ขึ้นมาเป็นประธานบรรจุหัวใจพระธาตุดังกล่าว
